Szlak Niepodległości      
Szlak Niepodległości
Fundacja na Rzecz Ochrony Krajobrazu Kulturowego

Dofinansowano ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego oraz ze środków Gminy Stanisławów.


 Krzyż Styczniowy - Działalność sztyletników w Kątach Czernickich
(gm. Strachówka, pow. wołomiński).


   


We wsi Kąty-Czernickie z powodów politycznych powieszono włościanina Piotra Reka.
O czyn ten oskarżono Marcina Sawickiego, Jana Zbrzeźniaka, Franciszka Łokietka i Stanisława Buta.

Wymienionych skazano na śmierć przez powieszenie.
Dla odstraszenia innych chłopów postanowiono wyrok wykonać w Katach Sulewskich zaś majątki skazanych skonfiskować.
Wyrok wydano 7 marca 1864 roku.

Powstanie Styczniowe było powstaniem szlachty oraz mieszczaństwa, Rosjanie bardzo obawiali się przyłączenia do powstania chłopstwa, dlatego też tak surowe wyroki zapadły w tej sprawie. Niejednokrotnie dowódców oddziałów Powstańczych skazywano na zsyłki a nie na śmierć, tu za zabicie innego chłopa (Polaka) skazano na powieszenie - zapewne w wsi z której pochodzili skazani.


W Kątach Czernieckich powieszono miscowego chłopa Piotra Reka.
Czyn miał podłoże polityczne, związane najpewniej z działalnością doraźnych sądów powstańczych, na co wskazuje fakt, że oskarżonych sądził carski
Audytoria polowy - carski sąd wojenny.

Wykonawców wyroku powstańczego.

Marcina Sawickiego
Jana Zbrzeźniaka
Franciszka Łokietka
Stanisława Buta

Audytoriat Polowy także skazał na powieszenie.
Wyrok nakazano przeprowadzić "dla przykładu" we wsi Kąty Sulewskie.
Wykonany został w dniu 9 marca 1864 roku.


 
   

 

H.   Cederbaum, Powstanie   Styczniowe,   Wyroki   Audytoryatu   Polowego za   lata 1863,1864,1865  i  1866,Księgarnia  Gebethnera  i  Wolffa,  Warszawa –Lublin –Łódź –Kraków 1917, s. 68.  

Szczegółowy Przebieg działań wojennych.

 
 
  Z dostępnych nam informacji wynika, że ofiarą sztyletników był także Onufry Szabuniewicz, pochowany na cmentarzu w Pustelniku. Wg opisu zamordowano go w wieku 75 lat 9 kwietnia 1864 roku.

Niewykluczone, że mord ten miał związek z wyżej cytowanym wyrokiem Audytoryatu Polowego. Być może Onufry Szabuniewicz był jakoś w tę sprawę zamieszany? Może zeznawał przeciw skazanym?

Historycy dość niechętnie piszą o sztyletnikach i ich działalności, albowiem ich metody miały znamiona terroru i w dużej mierze wymierzone były w Polaków.

Bez ich działalności oddziały powstańcze byłyby jednak pozbawione oprowiantowania, wyposażenia oraz schronienia.

Żandarmeria pełniła ważną funkcję organizacyjną.
 
 

Komitet Centralny Narodowy – pełniący funkcję rządu powstańczego powołał specjalną jednostkę dywersyjną Żandarmerię stałą i Żandarmerię tajną. Na czele tej Organizacja stanął Ignacy Chmieleński – syn carskiego generała. Do zadań Żandarmerii stałej  "Sztyletników"  z sekcji żandarmerii stałej należała ochrona władz centralnych w stolicy i na prowincji, szybko jednak ich działalność została rozszerzona o zadania dywersyjne, związane z zapewnieniem aprowizacji oddziałów, poborem podatków (kontrybucji)  na rzecz Powstania oraz prowadzeniem śledztw i wykonywaniem wyroków wobec zdrajców i kolaborantów - w tym także przeprowadzania egzekucji.

Sztyletnicy z sekcji żandarmerii tajnej mieli za zadanie wykonywać wyroki śmierci na szpiegach, zdrajcach powstania oraz egzekwować wyroki orzeczone przez powstańcze sądy narodowe. Po przemianowaniu Komitetu Centralnego Narodowego na Rząd Narodowy organizację nazywano też Strażą Bezpieczeństwa, czyli powstańczym kontrwywiadem, a także V Oddziałem Żandarmerii (tzw. żandarmi wieszający).


 

Krzyż w lesie k. Natolina (gm. Osieck) gdzie powieszono zdrajcę, który 18 marca 1863r. wskazał Kozakom miejsce odpoczynku Oddziału Jankowskiego i Zielińskiego, które po przegranej bitwie pod Dziecinowem i Zambrzykowem próbowały przedostać się w okolice Stanisławowa.

Na terenie powiatu stanisławowskiego działały co najmniej cztery ok 30 osobowe oddziały żandarmerii narodowej: pod dowództwem:

- Władysława Strzyżewskiego,

- Władysława Krzeszewskiego,

- Adama Bertrama

-por. Józefa Kamińskiego.

Odziały te niejednokrotnie działały bardzo brutalnie, wręcz siejąc terror, ich zadaniem było nie tylko ściganie zdrajców ale także ściąganie kontrybucji oraz dokowanie rozbojów, głównie na urzędach państwowych i gminnych.

Wyroku na zdrajcy z Natolina dokonał taki właśnie oddział. Z relacji mieszkańców wiemy, że w zdradę, raczej mimowolnie, zamieszany był także drugi z braci Piotrowskich, który jednak za wstawiennictwem osób miejscowych uniknął egzekucji. Nie mniej jakiś czas po tych wydarzeniach i niego pojawili się przedstawiciel żandarmerii powstańczej dokonując aresztowania dwóch mieszkańców Natolina, choć brak jest przekazu o wykonaniu na tych osobach wyroku śmierci, prawdopodobnie z osób tych ściągnięto kontrybucję oraz poddano je karze cielesnej.

Cytując  Mariusza Czyżaka (PRAWO KARNE WOJSKOWE POWSTANIA STYCZNIOWEGO)

"Reasumując, można w konsekwencji uznać regulacje prawodawstwa karnego wojskowe powstania styczniowego za przykład typowych rozwiązań legislacyjnych towarzyszących funkcjonowaniu formacji wojskowych prowadzących walkę niepodległościową w warunkach wojny partyzanckiej, bez wsparcia stałych struktur władzy publicznej, gdzie jednym z podstawowych wyzwań stało się utrzymanie dyscypliny wojskowej i reakcja na przemoc ze strony wojsk okupacyjnych. Co więcej, w sytuacji, gdy Państwo Polskie pozbawione zostało legalnie funkcjonującej władzy ustawodawczej i oficjalnego oraz ewoluującego prawodawstwa, prawo karne wojskowe stanowiło realnie istniejący i przeobrażający się element polskiego systemu prawnego, niezależny od prawa karnego zaborczego."

 

Nazwiska poległych Powstańców oraz uczestników boju.

Marcin Sawicki
Jan Zbrzeźniak
Franciszek Łokietek
Stanisław Buta

Przekazy Archiwalne.

Fundacja pomnika.

Prawna Ochrona miejsc pamięci narodowej.

Zagrożenia.

Możliwość wystąpienia nieznanych mogił wojennych.

Lokalizacja na mapie.

 

 

Literatura:

 https://pl.wikipedia.org/wiki/Sztyletnicy

http://konstancinjeziorna.blox.pl/2013/05/Sztyletnicy-Lurzyca.html

Zeszyty Historyczne Ziemi Garwolińskiej, nr 19, Garwolin 2013.

MARIUSZ CZYŻAK w PRAWO KARNE WOJSKOWE POWSTANIA STYCZNIOWEGO.

http://powstaniestyczniowe.nck.pl/?p=1498

H.   Cederbaum, Powstanie   Styczniowe,   Wyroki   Audytoryatu   Polowegoza   lata 1863,1864,1865  i  1866,Księgarnia  Gebethnera  i  Wolffa,  Warszawa –Lublin –Łódź –Kraków 1917, s. 68.

Szlak Niepodległości jest narzędziem edukacyjnym stworzonym przez Fundację na rzecz Krajobrazu Kulturowego.

Szlak pomyślany został jednocześnie jako Przewodnik Turystyczny, narzędzie edukacyjne na potrzeby organizacji terenowych gier historycznych oraz element realizacji misji naszej Fundacji związanej z ochroną miejsc pamięci narodowych zaś szczególnie grobów i cmentarzy wojennych.

Lista dostępnych punktów Szlaku Niepodległości

 

fundacja @ krajobraz.org.pl 

KOD QR miejsca pamięci.  Gdyby obok tego miejsca nie było tabliczki z takim kodem, prosimy o poinformowanie o tym naszej Fundacji. Mniejszy kod QR 8mieszczony na tablicy linkuje do punktowanego zadania.

 

KOD QR miejsca pamięci.

 

Zapraszamy na stronę społecznościową Szlaku Niepodległości.