fot. Wojciech Dąbrowski, listopad 2013 roku, tuż przed bezprawną dewastacja miejsca pamięci dokonaną przez Burmistrza Kałuszyna Mariana Soszyńskiego.

Szczegółowy Przebieg działań wojennych.

Tak mord dokonany w Hucie Kuflewskiej opisuje Andrzej Wocial,
Powstanie styczniowe 1863r. w powiecie stanisławowskim, w Rocznik Mińsko Mazowiecki 5, str. 16-28, 1999

29. Relacja Henryka Langiewicza z Kałuszyna, z 26.08.1981(wnuk Jana Dębowskiego z Olszewic)

Langiewicz opis swój oparł on na relacjach mieszkańców Kałuszyna. Obecny krzyż ustawiono po tej właśnie ekshumacji, co potwierdziły przeprowadzone badania archeologiczne, do ławy fundamentowej zsypano wówczas odnalezione szczątki i zalewając betonem stworzono pewnego rodzaju sarkofag, którego nikt miał nie ruszać. Na tej betonowej podbudowie ustawiono granitowy krzyż na postumencie. 

Pamiętajmy przy tym, że w roku 1931 kiedy to ustawiono krzyż, żyło jeszcze wielu weteranów Powstania Styczniowego, tym bardziej, że według wpisu krzyża do ewidencji zabytków ustawiono go już w roku 1910. Stosunek społeczeństwa do Powstańców Styczniowych w okresie kiedy ustawiano krzyż można porównać do pamięci o bohaterach Powstania Warszawskiego, nikt nie kwestionuje obecnie ich przekazów i opowieści. Dlatego też ustawienie krzyża na mogile Powstańczej w roku 1910 a następnie zapewne ponownym w roku 1931 w związku z ekshumacjami, należy uznać za najważniejszy dowód na obecność mogiły pod i w otoczeniu krzyża. Jednak dla Władz Kałuszyna nie było to wystarczającym dowodem. Pamiętajmy, w roku 1910 było raptem 47 lat po Powstaniu, zaś w roku 1931 - 68 lat. Ten krzyż wystawiali uczestnicy i świadkowie tych wydarzeń.

W roku 2000 na postumencie umieszczono nową tablicę, na której napisano, że krzyż upamiętnia bohaterów Powstania Styczniowego.

W między czasie obok krzyża gmina stawia pawilon, badania archeologiczne przeprowadzone w roku 2014 wykazały, że podczas budowy pawilony wykopy fundamentowe poprzecinały groby Powstańców, ukryto to wówczas nie zgłaszając odkrycia ludzkich szczątków odpowiednim organom. Po kilkunastu latach Burmistrz Kałuszyna, postanowił przenieść krzyż, w dokumentach argumentował, że pod krzyżem nie ma żadnych grobów, dowodzi tego właśnie treść napisu na tablicy.

Siły Powstańcze oraz Rosyjskie.

Straty Powstańców i Rosjan.

Nazwiska poległych Powstańców oraz uczestników boju.

Przekazy Archiwalne.

Tak opisuje mord w Hucie Kuflewskie Stanisław Zieliński w Bitwy i potyczki 1863-1864, Warszawa 1913. Wzmianka ta nie wnosi zbyt dużo, poza tym, że liczba poległych określona jest na ledwie kilku poległych - zatem mniej jak 10ciu.

Nieco więcej o tym mordzie dowiadujemy się z korespondencji wojennej opublikowanej w Czasie nr 85 z 15 Kwietnia 1863 roku, zatem niespełna w dwa tygodnie po opisywanych wydarzeniach. Z tej korespondencji dowiadujemy się, że ledwo kilku udało się uciec z napaści. Zatem wg korespondenta poległo więcej niż kilku. Relacja ta wydaje się wiarygodniejsza od przekazu Stanisława Zielińskiego. Można przypuszczać, że było ich kilkunastu, choć może i więcej.

Inne potyczki Powstania Styczniowego w okolicach Kałuszyna. Mężyński Leonard, Wspomnienia z powstania styczniowego i sybirskiej katorgi 1863-1869, str. 22 Andrzeja Wociala. Przywołuje on tę publikacje, ale niejako łączy i skraca obie potyczki, z innych przekazów wynika, że po napadzie na telegrafistów - Kozacy uciekli do Siedlec, nie zaś do Kałuszyna. Napad na telegrafistów miał miejsce pomiędzy 15 a 21 lipca. Za Wocielem: "Leonard Mężyński, zapisał po latach w swoich wspomnieniach: "(zasadzka) się znakomicie udała, gdyż w samej rzeczy przed wieczorem nadciągnęło 50 kozaków, z których zaraz około 10 poległo, resztę pędziliśmy aż pod (Kałuszyn) a nawet niejaki Sierakowski gonił tychże sam jeden aż do rogatki. Sam Mężyński został po bitwie mianowany podoficerem. A oto autentyczny opis Mężyńskiego. Proszę zauważyć, że Mężyński pisze o pogrzebaniu poległych - na miejscu potyczki. Czyli gdzieś pod Kałuszynem, prawdopodobnie gdzieś przy drodze z Groszków do Kałuszyna (bliżej Groszków), mamy być może kolejny krzyż skrywający zapomnianą mogiłę. Z opisu wynika że poległo kilku z piechoty i kilku z kawalerii zapewne ok 10, może kilkunastu Powstańców. Bitwa stoczona została w rejonie wsi Groszki. Najpierw Powstańcy w Sile 60 konnych zaatakowało 30 kozaków, którzy uciekli do Kałuszyna, z stamtąd z posiłkami wrócili i nadziali się na olbrzymi oddział Lelewela pod Żeliszewem.

Tak tą samą potyczkę opisuje Dziennik Poznański 3 lipiec 1863 roku .

Dziennik Poznański 1863.07.04 R5 nr 149

Tacy chłopcy walczyli i umierali w Powstaniu Styczniowym za Polskę, w takim także wieku było większość pochowanych w mogile w rejonie krzyża.

Fundacja pomnika.

Prawna Ochrona miejsc pamięci narodowej.

Składając wniosek o wydanie decyzji o pozwolenie na Budowę, Burmistrz poświadcza także zgodność inwestycji z treścią planu miejscowego miasta Kałuszyn. Wyraźnie także poświadcza, że brak jest dokumentów potwierdzających, że krzyż został ustawiony w miejscu pochówku. Więcej "niezależnie od okoliczności ... wyklucza możliwość i konieczność ekshumacji.

Zatem sprawdzamy treść najważniejsze dokumenty planistycznych miasta Kałuszyn. Zaczynamy od Planu zagospodarowania przestrzennego Miasta Kałuszyn z roku 2012.

Zatem, cóż? czyżby doszło do poświadczenia nieprawdy? Co więcej okazuje się, że krzyż znajduje się także w gminnej ewidencji zabytków, to oznacza, że także w wojewódzkiej ewidencji zabytków, bowiem ewidencja gminna zgodnie z treścią ustawy o ochronie zabytków jest kopią ewidencji wojewódzkiej. Krzyż tu stoi, co prawda przy ul. Kilińskiego, jednak obecna ul. Chopina to dawna Kilińskiego (tak bowiem nazwano Plac w Kałuszynie).  W następnej kolejności sięgamy do Studium uwarunkowań przestrzennych miasta Kałuszyn.

Burmistrz Kałuszyna zaświadcza także, że  dokonał wszelkich niezbędnych uzgodnień. Zgodnie z przepisami ustawy o grobach i cmentarzach wojennych  Burmistrz miał obowiązek uzgodnić przeniesienie monumentu zarówno z Konserwatorem jak także z Wojewódzkim Konserwatorem Zabytków. Czy jednak tego dokonał? Z pisma Rady Ochrony Pamięci  Walk i Męczeństwa dowiadujemy się takiej o to rzeczy

"Obiekt ten figuruje w ewidencji Rady OPWiM i gminnej ewidencji zabytków. Gmina we współpracy z miejscowym proboszczem nie ma prawa dokonywać samowolnego przesunięcia krzyża. " Zaś z pisma, z uzasadnienia decyzji Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków nr 287/DS/2014 z dnia 08.07.2014 dowiadujemy się rzeczy następującej.

Z uzasadnienia tej decyzji wprost wynika, że Burmistrz Kałuszyna nie posiadał uzgodnienia konserwatora w zakresie prawa do przeniesienia krzyża. Badania którego dotyczyła decyzja miały na celę dokonanie weryfikacji twierdzeń Burmistrza jakoby w okolicy krzyża nie było grobów. Dopiero na podstawi przeprowadzonej weryfikacji miały nastąpić decyzje dotyczącej wydania zgody na przeniesienie krzyża. Burmistrz jednak w dniu następnym w czasie prowadzenia prac weryfikacyjnych nad głowami pracujących archeologów przystąpił do rozbiórki krzyża.  Działając przy tym na podstawie zaskarżonej, nieprawomocnej, decyzji budowlanej a także wbrew nakazom konserwatora zabytków oraz Rady Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa. Jednocześnie poświadczył nieprawdę jakoby inwestycja ta została zaopiniowana przez odpowiednie organy. Przekroczył także uprawnienia wprowadzając samodzielnie zakaz prowadzenia ekshumacji. W decyzji konserwatora zabytków jest także wyraźne odesłanie do ustawy o grobach i cmentarzach wojennych, czyli do obowiązku uzgodnienia przeniesienia krzyża z Rada OPWiM oraz uzyskaniem stosownej decyzji wydanej przez Wojewodę Mazowieckiego. Zakaz ekshumacji miał na celu ukrycie przed lokalną społecznością prawdy o mogiłach w otoczeniu i w granicach krzyża.  Powstańcy tak jak tego pragnęli Rosjanie wola Burmistrza Kałuszyna mieli pozostać pod brukiem targowicy. Na szczęście nie dopuścili do tego czujni mieszkańcy Kałuszyna, nazywani przez Burmistrza "pseudopatriotami". Obecnie okazuje się (jest to przedmiotem zgłoszenia możliwości popełnienia przestępstwa przekazanego przez Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków), że w trakcie robót budowlanych prowadzonych także w roku 2014 odkrywane były groby - informacje te korespondują do zakazu ekshumacji wydanego przez Burmistrza (karygodne przekroczenie uprawnień przez urzędnika). Ujawnienie grobów mogło storpedować inwestycyjne plany urzędu miasta Kałuszyna. Wszak, Mój Rynek miał być oddany przed wyborami samorządowymi.  Wiedza o grobach mogła także pochodzić z okresu budowy pawilonu, oczywiście wynikała także z treści dokumentacji planistycznej miasta Kałuszyn, treść których została zatajona przed urzędnikami Starosty wydającymi decyzję budowlaną (obecnie decyzja w ocenie Sądu Administracyjnego).

Burmistrz Kałuszyna Marian Soszyński (z aparatem) wraz z sekretarzem gminy, nadzorujący dewastacje zabytkowego krzyża ustawionego na mogile Powstańców Styczniowych. Ostatecznie podczas badań archeologicznych nakazanych do przeprowadzenia przez konserwatora zabytków -  w trybie ratowniczych interwencyjnych badań archeologicznych, odkryto ok. 40 poległych, kolejni mogą się znajdować pomiędzy ławami fundamentowymi pawilonu, a także w innych dotąd nie przebadanych miejscach rynku.

Zagrożenia.

	Ostatecznie Wojewódzki Konserwator Zabytków zgłosił do prokuratury sprawę możliwości popełnienia przestępstwa zbezczeszczenia szczątków poległych Powstańców. Sprawa jest w toku.  Pomimo, że krzyż podlegał ochronie jako zabytek nieruchomy: chroniony zapisami planu miejscowego miasta Kałuszyna tj. na podstawie art. 7 p. 4)  ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. A także z uwagi na wpisanie go do gminnej ewidencji zabytków nieruchomych.  Burmistrz Kałuszyna nie tylko, ze złamaniem przepisów, dokonał przeniesienia krzyża, ale także bez uzgodnienia z Konserwatorem Zabytków dokonał istotnych zmian wyglądu zabytku. Krzyż pierwotnie ustawiony był na kopcu ziemnym "kurhanie grobowym". Dodatkowo usunięto dolną część oryginalnego cokołu zastępując go nowym elementem z polerowanego granitu, dodatkowo przedzielając płytą, której nie było. Tym samym bezprawnie dopuszczono się zmiany wyglądu zabytku - zniszczono zabytek. Zabytek otoczono także nowoczesną, nie korespondująca z oryginałem betonową zaporą. Władze Kałuszyna dokonały samowolnej ingerencji w wygląd zabytku.  A tak o tym mówił Burmistrz na łamach Naszego Dziennika http://www.naszdziennik.pl/wp/84857,czyja-czaszka.html "– Przeniesienie krzyża jest uzgodnione z proboszczem, jest pozwolenie starosty, bo to jest obiekt architektury, jest też zgoda konserwatora zabytków. Odwołano się od niej do wojewody, lecz ten utrzymał ją w mocy – dodaje burmistrz.". Proboszcz się wyparł, decyzja starosty została zaskarżona do WSA - obecnie czeka na orzeczenie, zaś zgoda konserwatora (czego dowodzi uzasadnienie decyzji  nr 287/DS/2014 z dnia 08.07.2014) okazała się kłamstwem.

Możliwość wystąpienia nieznanych mogił wojennych.

Linki związane z tym miejscem:

http://archeowiesci.pl/2014/07/11/odkrycie-mogily-powstancow-styczniowych-w-kaluszynie/

http://exploratorzy.pl/odkrylismy-mogile-powstancow-styczniowych/  

http://www.prawy.pl/z-kraju/6560-chca-zaorac-mogile-powstancow-i-zrobia-to-zrobia  

http://www.naszdziennik.pl/wp/84857,czyja-czaszka.html

http://www.dobroni.pl/rekonstrukcja-zdjecia,164830

http://dziennikpolski.com.pl/uncategorized/kaluszyn-dewastacja-powstanczych-mogil-zatrzymana/  

http://nowydzwon.pl/news.php?id=5673  

http://tv-trwam.pl/film/po-stronie-prawdy-kaluszyn  

Wojciech Dabrowski, Miejsca pamięci - Mogiła powstańców Styczniowych w Kałuszynie

Szlak Niepodległości jest narzędziem edukacyjnym stworzonym przez Fundację na rzecz Krajobrazu Kulturowego.

Szlak pomyślany został jednocześnie jako Przewodnik Turystyczny, narzędzie edukacyjne na potrzeby organizacji terenowych gier historycznych oraz element realizacji misji naszej Fundacji związanej z ochroną miejsc pamięci narodowych zaś szczególnie grobów i cmentarzy wojennych.